Dieta bogatobiałkowa jest Najważniejszym aspektem żywieniowym osób z utratą masy i/lub jakości mięśni, ale też chorych i leczonych, np. onkologicznie, czy po operacjach chirurgicznych.
Białka są podstawowymi elementami budulcowymi organizmu. W czasie choroby, jej leczenia, w okresie regeneracji, podczas gojenia się ran dochodzi do nasilonego katabolizmu białek, czyli większej ich utraty z organizmu. W związku z tym trzeba wraz z dietą dostarczyć tych związków więcej niż zazwyczaj. Ilość ta będzie się różniła od stanu pacjenta, ale według najnowszych zaleceń, u pacjenta onkologicznego, starszego, po operacji, w okresie regeneracji będzie zaczynać się od 1,2 g/kg masy ciała. Średnio jest to około 1,5 g białka/ kg masy ciała, ale w niektórych przypadkach wartość ta bywa dużo wyższa, bo wynosi nawet 2 g białka/kg masy ciała. Dla porównania: u osób zdrowych w diecie powinno być około 0,8-1 g białka/kg masy ciała.
Oceniając stan odżywienia pacjenta bierze się pod uwagę nie tylko masę jego ciała, ale także inne parametry, w tym otłuszczenie i ilość tkanki mięśniowej. Ilość tkanki tłuszczowej u pacjenta nie jest dobrym miernikiem odżywienia organizmu; najważniejsza jest ilość tkanki mięśniowej, a tej osoby niedożywione mają mało – nawet, jeśli mają nadwagę.
Dieta bogatobiałkowa w leczeniu i przy starzeniu się
Zwiększona ilość białka potrzebna jest przede wszystkim do regeneracji organizmu – chorego czy starzejącego się. Najwyraźniej widać to w okresie okołooperacyjnym – pacjenta najpierw trzeba przygotować do zabiegu pod względem zawartości białka w ustroju, a następnie białko będzie potrzebne już po zabiegu do tego, żeby rana pooperacyjna się zagoiła. Tkanka łączna, w tym skóra, zawiera bowiem stosunkowo duże ilości białka, m.in. kolagenu.
Zgodnie z wytycznymi protokołu ERAS (z ang. enhanced recovery after surgery) – współczesnej kompleksowej formuły opieki okołooperacyjnej służącej poprawie wyników leczenia – jeżeli pacjent ma zaplanowaną operację, ale jest niedożywiony, to w miarę możliwości należy zabieg odroczyć o tydzień lub dwa. I w tym czasie dietetycznie przygotować chorego do zabiegu, a dopiero potem operować. Osoby niedożywione dłużej bowiem od pacjentów dobrze odżywionych leżą w szpitalu oraz mają od nich większe ryzyko infekcji i komplikacji pooperacyjnych.
Po operacji należy tak szybko, jak to możliwe,wrócić do żywienia doustnego. Ponieważ w okresie pooperacyjnym bardzo ważne będzie zagojenie się rany, dlatego też pacjent i w tym czasie potrzebuje pełnowartościowego białka. Potrzebują go też osoby starsze, gdyż dochodzi u nich do postępującej wraz z wiekiem utraty masy i siły mięśniowej. To proces zwany sarkopenią. Nasilana jest ona, nieraz znacznie, przez choroby, np. choroba nowotworowa może spowodować tak dużą utratę mięśni, jakby postarzały się one o około 30 lat. To bardzo dużo. Jednym z elementów ochrony przed sarkopenią jest dieta bogatobiałkowa – wyniki badań pokazują, że stosujące ją osoby starsze lepiej zachowują masę mięśniową.
Przy wspomnianym protokole ERAS, oprócz ilości białka, warto również wspomnieć o stosowaniu przed samą operacją napojów węglowodanowych. Badania wskazują, że taka łatwa i bezpieczna interwencja poprawia komfort pacjentów ale również chroni mięśnie i zapobiega wysokiemu stężeniu glukozy, które może pojawić się po operacji.
Wysokobiałkowa żywność specjalnego przeznaczenia medycznego
Przez leczeniem lub operacją osoby niedożywione powinny przede wszystkim skorzystać z porady dietetyka (żeby dobrze przygotować się do terapii czy zabiegu pod kątem pokarmowym) i włączyć do menu wysokobiałkowe produkty żywnościowe.
Do wzbogacania diety w białko służą też dostępne na rynku preparaty żywieniowe specjalnego przeznaczenia medycznego. Dostarczają w jednej porcji sporej ilości białka, wielu witamin, minerałów i kalorii. Mogą więc stanowić kompleksowy samodzielny posiłek, ale też można je dodawać do różnych dań, np. do owsianki. O wprowadzeniu żywności specjalnego przeznaczenia medycznego najczęściej decyduje lekarz i są do tego konkretne wskazania – jeżeli wiemy, że pacjent nie dostarcza odpowiedniej ilości białka i innych składników pokarmowych z posiłkami, wówczas należy rozpatrzyć wdrożenie tych produktów.
Na rynku są dostępne różne preparaty wysokobiałkowe z kategorii żywności specjalnego przeznaczenia medycznego, zawierające składniki, które wspomagają regenerację chorego czy starszego organizmu. Niektóre z tych preparatów oparte są o pochodzące z mleka białko serwatkowe – ma ono dużą wartość biologiczną i jest źródłem wielu aminokwasów niezbędnych do budowy białka w organizmie. Białko serwatkowe jest najlepiej trawionym białkiem przez dorosłego człowieka, nie powoduje wzdęć i nudności i może być w całości wykorzystane przez organizm. Wchłania się w 30-60 minut, pomaga w zapobieganiu sarkopenii, ponieważ szybko dostarcza aminokwasy potrzebne do regeneracji. Ma to duże znaczenie dla osób, u których podejmuje się interwencje żywieniowe – z tego powodu białko serwatkowe często jest polecane osobom starszym, leczonym chirurgicznie, onkologicznie, niedożywionym lub zagrożonym niedożywieniem, bo u każdej z tych grup zapotrzebowanie na białko jest zwiększone.
Wysokobiałkowa żywność specjalnego przeznaczenia medycznego może zawierać peptydy kolagenowe i być wzbogacana w wolne aminokwasy, takie jak arginina, cytrulina, cysteina, a także w witaminy i minerały. Wszystkie te składniki są potrzebne do sprawnego gojenia się rany, odtwarzania ciągłości tkanek naruszonej przez operację, redukcji blizn oraz w stanach sprzyjających powstawaniu odleżyn. Wprawdzie wspomniane aminokwasy są syntetyzowane w organizmie zdrowego człowieka i to w ilości wystarczającej do zaspokojenia potrzeb ustroju, ale w stanach ostrych, np. w chorobie, w czasie okołooperacyjnym, czyli w okresach zwiększonego zapotrzebowania na białko, organizm potrzebuje większej ich ilości. To z kolei oznacza, że trzeba dostarczać te składniki z dietą.
W procesie gojenia bardzo ważną rolę pełną też: witamina C, która jest konieczna do syntezy kolagenu, oraz cynk – istotny również dla sprawnego działania odporności. Dla pacjentów onkologicznych, starszych, po operacjach bardzo ważny jest również ruch – aby dostarczone z dietą białko dobrze wbudowało się w tkanki, potrzeba do tego bodźca; jest nim właśnie praca mięśni. Dlatego zachęcam chorych do podejmowania aktywności fizycznej dopasowanej do stanu konkretnego pacjenta.
