Witamina D, jedna z czterech witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (oprócz A,E,K) przez długi czas uważana była za witaminę regulującą poziom wapnia i fosforu w organizmie człowieka, co ma wpływ na kondycję kości (ryzyko osteoporozy i osteomelacji) oraz jako substancja zapobiegająca krzywicy. Badania ostatnich lat przyniosły wiele nowych danych na temat roli witaminy D w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu.
Obecnie uważa się, że witamina D pełni rolę:
• w regulacji ciśnienia tętniczego i pracy
układu sercowo-naczyniowego,
• w wydzielaniu insuliny,
• w regulacji odpowiedzi immunologicznej,
• w hamowaniu procesów nowotworzenia,
• w infekcjach dolnych dróg oddechowych,
• w alergii,
• w ochronie komórek w procesach degeneracyjnych.
Witaminę D możemy sami wyprodukować pod wpływem promieni słonecznych (tzw. synteza skórna) albo dostarczyć ją z dietą. W diecie występuje w postaci cholekalcyferolu (witamina D3), który jest pochodzenia zwierzęcego. Główne źródło to tłuste ryby, oleje rybie i w mniejszym stopniu żółtko jaj. Druga postać witaminy D (witamina D2) określana mianem ergokalcyferolu, jest pochodzenia roślinnego (m.in. awokado, grzyby). Jednak zawartość witaminy D w pożywieniu jest dość ograniczona. Natomiast w skórze witamina D powstaje z 7-dehydrocholesterolu pod wpływem działania promieni słonecznych (promieniowanie UV-B o długości fali 290 – 315 nm). Witamina D, aby spełnić swoją rolę w organizmie musi być aktywowana w wątrobie do kalcydiolu (25-OH- witamina D) oraz w nerkach do kalcytriolu (1,25-OH-witamina D). Kalcytriol to aktywna forma witaminy D, która pełni wszystkie funkcje regulatorowe. Główną przyczyną niedoborów witaminy D jest niedostateczna synteza skórna związana z małą ekspozycją słoneczną w naszej strefie klimatycznej. Syntezę skórną witaminy D ograniczają również:
• stosowanie kremów z filtrami UV,
• zanieczyszczenie powietrza,
• zbyt mała ilość czasu spędzana na świeżym powietrzu.
W Europie Środkowej od października do marca brak odpowiedniego nasłonecznienia nie pozwala na wystarczającą syntezę skórną. Badania wykazały, że 70% osób zamieszkujących Europę Środkową wykazuje deficyty witaminy D.
Aby osiągnąć odpowiednie stężenie witaminy D dla szerokości geograficznej Europy Środkowej należy w miesiącach od późnego kwietnia do wczesnego września bezpośrednio naświetlać 18% powierzchni skóry (np. odsłonięte przedramiona, częściowo odsłonięte nogi) 15 minut dziennie w godzinach 10:00-15:00, bez użycia kremów ochronnych z filtrami. Dłuższe naświetlania, bądź większej powierzchni ciała, bez odpowiedniej ochrony nie jest zasadne, bowiem dochodzi do nadmiaru produkcji witaminy D, a z drugiej strony wzrasta ryzyko niepożądanych działań słońca. Wraz z wiekiem zmniejsza się też zdolność syntezy witaminy D przez skórę, stąd tak ważne jest, aby szczególnie w tym okresie życia dbać o odpowiednią suplementację. Oprócz wymienionych już powodów niedoboru witaminy D, tj.:
• niedostatecznej podaży z pożywienia,
• niewystarczającej ekspozycji na światło słoneczne
• zbyt małej zdolności syntetyzowania witaminy D ze względu na zmniejszoną zawartość 7-dehydrocholesterolu w skórze u osób starszych, w późniejszym wieku pojawiają się też choroby, które mogą upośledzać funkcje wątroby i nerek – narządów koniecznych do prawidłowego metabolizmu witaminy D. U osób, u których funkcje nerek i/lub wątroby są poważnie upośledzone poziom kalcytriolu może być dodatkowo obniżony, w takich wypadkach wymaga to jednak precyzyjnej diagnostyki.
Również przyjmowanie niektórych leków powoduje zaburzenia wchłaniania witaminy D. Dobrze jest oznaczyć poziom kalcydiolu (25-OH- witamina D) w osoczu. Parametr ten najlepiej odzwierciedla indywidulany poziom witaminy D. W związku z licznymi badaniami wskazującymi na niedobory witaminy D w 2013 roku opublikowano wytyczne dotyczące suplementacji witaminy D dla całej populacji Europy Środkowej, w tym oczywiście też dla Polski. Rekomendowana suplementacja witaminy D dla dorosłych i seniorów wynosi:
• 800-2000 IU/dobę (20,0 – 50,0 μg/dobę), zależnie od masy ciała, w miesiącach wrzesień- kwiecień lub przez cały rok, jeśli nie jest zapewniona efektywna synteza skórna witaminy D w miesiącach letnich
• seniorzy w wieku 65+ powinni otrzymywać suplementację w dawce 800-2000 IU/dobę (20,0 – 50,0 μg/dobę), zależnie od masy ciała przez cały rok, ze względu na obniżoną syntezę skórną.
Natomiast maksymalna suplementacja dla dorosłych i seniorów może wynieść 4000 IU/dobę (100,0 μg/dobę), a w przypadku otyłości nawet 10 000 IU/dobę (250,0 μg/ dobę).
Witamina D3 w świetle obecnej wiedzy wydaje się być jedną z najważniejszych dla funkcjonowania organizmu witaminą i dlatego utrzymywanie jej prawidłowego poziomu jest istotne nie tylko dla prawidłowego metabolizmu kostnego, ale dla utrzymania homeostazy całego organizmu.
