Podstawowym elementem dbania o skórę u pacjentów poddawanych terapii przeciwnowotworowej jest wprowadzenie regularnej rutyny pielęgnacyjnej.
Toksyczności skórne, które występują podczas leczenia onkologicznego, to działania niepożądane, pojawiające się na skórze pacjenta. Mogą one być wynikiem różnych form terapii przeciwnowotworowej, zarówno klasycznej chemioterapii czy radioterapii, jak i nowoczesnego leczenia opartego na terapiach celowanych czy immunoterapii. Najczęściej zmiany skórne powstają w pierwszych 2-4 tygodniach leczenia, jednak należy pamiętać, że do pojawienia się toksyczności może dojść w niemalże każdym momencie leczenia, a nawet po jego zakończeniu. Tak dzieje się, na przykład, przy immunoterapii.
Cierpiące ciało i psychika
Rodzaj i częstość powstających na skórze zmian, podobnie jak czas ich pojawienia się od momentu rozpoczęcia terapii, różnią się w zależności od zastosowanego leczenia, ale także od wielu innych czynników, takich jak wiek chorego czy wcześniejsze dermatozy i inne choroby przewlekłe. Najczęściej pojawiającymi się toksycznościami skórnymi tzw. nowych terapii są: osutka grudkowo-krostkowa, osutka grudkowa, suchość skóry, nadmierne rogowacenie (przede wszystkim dotyczące okolicy dłoni i stóp), rumień, zaburzenia struktury i koloru włosów. Toksyczności skórne, takie jak osutki, przebarwienia często lokalizują się w widocznych częściach ciała, dlatego pacjenci mogą odczuwać wstyd i doświadczać dyskomfortu związanego z wyglądem. Często jest to przyczyną obniżenia własnej samooceny, co wpływa negatywnie na kontakty społeczne i ogólne samopoczucie. Poza aspektem estetycznym pojawiają się też inne wynikające z toksyczności skórnych objawy, takie jak świąd, pieczenie, pęknięcia skóry czy ból związany z zespołem ręka-stopa. Mogą one być niezwykle uciążliwe dla pacjentów. Mogą też zmniejszać zdolność do wykonywania codziennych czynności, takich jak chodzenie, mycie się, a nawet ubieranie. Mogą również zakłócać sen, co prowadzi do zmęczenia i osłabienia ogólnej kondycji pacjenta, dodatkowo obniżając jakość jego życia.
Nasilenie toksyczności skórnych może przyjmować postać od łagodnych zmian będących głównie problemem estetycznym, po poważne powikłania w formie np. nadkażeń, które mogą wymagać włączenia dodatkowego leczenia, zmniejszenia dawki leków onkologicznych, a czasami nawet przerwania terapii. Znacznie nasilone toksyczności skórne nie tylko zatem obniżają jakość życia pacjentów, ale mogą też mieć pośredni wpływ na skuteczność terapii. Może to wpływać negatywnie na wyniki leczenia przeciwnowotworowego, ponieważ zarówno czas trwania jak i intensywność leczenia są kluczowe dla zwalczania nowotworów.
Profilaktyka przeciw toksycznościom
Zarówno profilaktyka, jak i wczesne leczenie powikłań to istotne elementy radzenia sobie z toksycznościami skórnymi. Musimy bowiem pamiętać, że terapie onkologiczne mogą osłabiać naturalną barierę ochronną skóry, co prowadzi do jej suchości, podrażnień, czy nawet powstawania ran.
Regularna pielęgnacja przed rozpoczęciem leczenia może wzmocnić tę barierę, co zminimalizuje ryzyko wystąpienia powikłań skórnych podczas terapii – obserwujemy to u naszych pacjentów. Kluczowymi elementami pielęgnacji skóry jest jej ochrona, kondycjonowanie oraz nawilżanie – stanowi to przygotowanie skóry do dalszego leczenia. To działania, które powinniśmy kontynuować przez cały okres terapii, jak i po jej zakończeniu.
Pamiętajmy, że podstawowym elementem dbania o skórę u pacjentów poddawanych terapii przeciwnowotworowej jest stosowanie nawilżającego preparatu myjącego, emolientu (najlepiej o bogatszym składzie wspierającym mikrobiom skóry, tzw. emolient plus), a także kremu z filtrem przeciwsłonecznym. Stosowanie odpowiednich preparatów nawilżających i ochronnych zmniejsza ryzyko negatywnych objawów, co poprawia komfort chorych i umożliwia dalsze leczenie.
Zarówno nasze doświadczenia, jak i badania dowodzą, że pacjenci, którzy regularne nawilżają skórę, mają mniejsze ryzyko wystąpienia zapalenia skóry spowodowanego radioterapią oraz innych reakcji skórnych związanych z terapiami systemowymi. Ważne jest stosowanie kremów zawierających składniki łagodzące, takie jak alantoina, pantenol czy ekstrakt z aloesu, które skutecznie redukują zaczerwienienia i podrażnienia, a także preparatów wzbogaconych w ekstrakt z bakterii Aqua Posae Filiformis (APF) oraz mikroresyl, które dodatkowo wzmacniają barierę ochronną skóry i wspierają utrzymanie zrównoważonej mikroflory.
Zgodnie z wytycznymi ISKIMO
Wytyczne ISKIMO to najnowsze zalecenia opracowane w 2023 r. przez międzynarodową grupę ekspertów w dziedzinie dermatologii, onkologii, radioterapii i pielęgniarstwa, które koncentrują się na optymalnej pielęgnacji skóry pacjentów onkologicznych. Ich celem jest dostarczenie spójnych, opartych na dowodach naukowych zaleceń dotyczących profilaktyki i wspierania leczenia problemów skórnych występujących w trakcie terapii onkologicznych. Wytyczne ISKIMO są zestawem wskazówek, przydatnych nie tylko lekarzom klinicystom, ale także pacjentom i ich rodzinom, dzięki którym można poprawić jakość życia chorych onkologicznych, zmniejszyć nasilenie skutków ubocznych terapii oraz wspierać proces leczenia. Według zaleceń ISKIMO wszyscy pacjenci powinni stosować 3-etapową dermopielęgnację skóry, na którą składają się: łagodne oczyszczanie, nawilżanie i ochrona przeciwsłoneczna. Taka pielęgnacja skóry stoi u podstaw działania u każdego pacjenta onkologicznego.
