Jeśli dieta nie będzie dostarczać odpowiedniej do potrzeb organizmu ilości białka, deficyt zostanie zrekompensowany pobraniem tego składnika odżywczego przez ustrój z najlepszego jego rezerwuaru w ciele, czyli z tkanki mięśniowej.
Miarą niedożywienia jest stopień utraty tkanki mięśniowej. Do utraty tej dochodzi w wyniku niedoboru białka w diecie, niestosowania odpowiedniej diety. Dieta osób starszych powinna zawierać nie tylko odpowiednią ilość białka, ale również powinna dostarczać białko pełnowartościowe – zawierające zarówno aminokwasy endogenne (organizm sam je wytwarza), jak i egzogenne (muszą być dostarczane wraz z dietą, gdyż organizm ludzki ich nie produkuje). Dieta taka powinna być odpowiednio zbilansowana, tzn. zawierać wszystkie substancje odżywcze w odpowiedniej dla danej osoby ilości.
Niedożywienie seniorów – problem społeczny i medyczny
Stan odżywienia seniora jest ważny z różnych względów. Niedożywiony człowiek jest mniej mobilny, bardziej podatny na choroby i częściej korzysta z usług służby zdrowia. Można powiedzieć, że jest wykluczony ze społeczeństwa, ponieważ nie ma siły na rozmaite aktywności. Bardzo często zdarza się, że u pacjentów występują równocześnie i otyłość, i niedożywienie, czyli nadmiar tkanki tłuszczowej przy jednoczesnym niedostatku tkanki mięśniowej. To powoduje, że w przypadku konieczności hospitalizacji niedożywiony pacjent częściej ma powikłania, spada skuteczność terapii i częściej trafia na oddziały intensywnej opieki medycznej. To bardzo niekorzystna sytuacja, która przekłada się na konieczność stosowania bardziej wyszukanych, bardziej skomplikowanych i bardziej inwazyjnych metod leczenia.
Rozpatrując stan odżywienia pacjenta pod kątem medycznym, należy wziąć pod uwagę, że ludzie starsi zmagają się często z wieloma chorobami wieku podeszłego. Pojęcie wielochorobowości najczęściej odnosi się do pacjentów w podeszłym wieku. To schorzenia przewlekłe, wymagające długotrwałego leczenia. Wymagają też odpowiedniego odżywiania, by nie rozwinęło się dodatkowo niedożywienie, które może nasilać objawy różnych schorzeń. Na przykład niedożywienie może nasilać niewydolność mięśnia sercowego (serce jest mięśniem), bardzo negatywnie wpływa również na regenerację organizmu po urazach, może nawet uniemożliwić wyleczenie seniora z ciężkiej choroby.
Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia różnych konsekwencji wynikających z niedożywienia, u osób chorych, starszych, niedożywionych i hospitalizowanych podejmuje się interwencje żywieniowe, w tym związane z suplementacją białkiem. Dzięki temu wzrastają zasoby tego składnika w organizmie, co dobrze wpływa na codzienne funkcjonowanie seniora oraz sprzyja leczeniu i procesom regeneracyjnym. Ma to duże znaczenie dla pacjentów po zabiegach, z ranami pooperacyjnymi i dla osób leżących.
Interwencja żywieniowa dobrze dopasowana
Rodzaje interwencji żywieniowej dobierane są w zależności od stanu odżywienia organizmu i stanu ogólnego pacjenta oraz czasu, jakim dysponujemy na dożywienie. Na początku próbuje się zwiększyć udział białka w diecie i kaloryczność posiłków za pomocą naturalnych produktów spożywczych. Kolejnym sposobem jest użycie doustnych diet przemysłowych, czyli produktów żywieniowych specjalnego przeznaczenia, które charakteryzują się standaryzowanym, ściśle określonym składem. Zwiększają one białkowość czy kaloryczność diety, a przy okazji uzupełniają żywienie o makro- i mikroelementy. Dożywianie poprzez stosowanie doustnej diety przemysłowej w postaci drinków może odbywać się w domu.
W określonych sytuacjach wdraża się leczenie żywieniowe dojelitowe (podanie pokarmu przez zgłębnik lub gastrostomię bezpośrednio do żołądka bądź jelit) albo leczenie żywieniowe pozajelitowe (podaż substancji odżywczych odpowiednio przygotowanych podawanych bezpośrednio do układu żylnego). Obie te formy leczenia są realizowane najczęściej w szpitalu, a jeżeli pacjent wymaga długotrwałego wsparcia, może być ono realizowane poprzez Poradnie Leczenia Żywieniowego, również w warunkach domowych.
Każda z interwencji żywieniowych ma swoje wskazania. Wybór właściwej formy dożywiania zależy od tego, jaki efekt i jak szybko chcemy osiągnąć. Na przykład, jeżeli niedożywiony pacjent ma nowotwór i jest przygotowywany do zabiegu, to interwencja musi być szybka i efektywna, najczęściej realizowana w szpitalu. Natomiast jeżeli u niedożywionego pacjenta nie jest planowana interwencja medyczna, to proces leczenia niedożywienia może być wolniejszy i realizowany w domu za pomocą modyfikacji diety lub z zastosowaniem doustnych diet przemysłowych.
Kiedy wdrożyć żywność specjalnego przeznaczenia medycznego?
Doustne diety żywieniowe należy wdrożyć w momencie, kiedy nie jesteśmy w stanie wzbogacić w sposób naturalny, w odpowiednim zakresie zwykłej diety. Nie da się jednak jednoznacznie wyznaczyć takiego momentu. Wskazówkami są symptomy niedożywienia. Do najbardziej wyrazistych należą utrata siły mięśniowej, masy ciała, apetytu, monotonna dieta, niedokrwistość. Nieuświadomionym objawem niedożywienia jest depresja. Wszystkie te objawy powodują ograniczoną ruchomość, zmniejszoną mobilność. Pamiętać należy, że u starszych osób naturalnie jest zmniejszone łaknienie, więc jest to bardzo predysponowana grupa osób podatnych na niedożywianie. Zmniejszone łaknienie powoduje niedożywienie, które zmniejsza możliwość i chęć jedzenia co nasila niedożywienie. Występuje mechanizm błędnego koła – jeżeli się go nie przerwie, może doprowadzić nawet do śmierci pacjenta
Uważam, że każdy lekarz rodzinny powinien współpracować z dietetykiem i jeżeli u seniora występują wspomniane symptomy niedożywienia, wskazane jest skonsultowanie się ze specjalistą do spraw żywienia. Dietetyk potrafi urozmaicić jadłospis tak, aby pacjent mógł czerpać z posiłków potrzebne mu składniki pokarmowe. Szczególną uwagę należy zwrócić na sytuację, w której u seniora z wielochorobowością występują wspomniane objawy. Jest to szczególna grupa pacjentów, ze względu na to, że niedożywienie u nich nie tylko negatywne działa na pacjenta, ale również zmniejsza skuteczność leczenia chorób, z którymi się zmaga.
Białko dobrze zbilansowane i łatwo przyswajalne
Jeśli zaczynamy interweniować żywieniowo, to naszą, medyków, rolą jest podanie białka w postaci zbilansowanej, w towarzystwie witamin, makro- i mikroelementów. Wszystkie te składniki są dla organizmu bardzo ważne. Zwiększona podaż tylko białka, bez podaży innych substancji odżywczych, makro i mikroelementów, jest nieefektywna. Dobrze zbilansowana dieta wpływa na zwiększenie przyswajalności białka i maksymalne możliwe wykorzystanie substancji proteinowych znajdujących się w dietach przemysłowych.
Nie ma uniwersalnego rodzaju białka, które byłoby optymalne dietetycznie dla wszystkich osób. Dla każdego seniora będzie to inny rodzaj białka. Na uwadze trzeba mieć i to, że u osób starszych często występują zaburzenia pracy układu pokarmowego spowodowane różnymi przyczynami. Powoduje to konieczność dostosowania formy białka w diecie do potrzeb organizmu seniora.
Białko w żywności specjalnego przeznaczenia medycznego może występować w postaci lekko zmienionej, czyli w formie długich łańcuchów aminokwasowych. Jednak żeby uzyskać efekt biologiczny, narządy służące do trawienia tych wielkocząsteczkowych struktur muszą być sprawne. Dla pacjentów mających problemy z wydolnością przewodu pokarmowego lub jego uszkodzeniem, lub brakiem części, na przykład żołądka (po operacjach), bardziej odpowiednie będzie więc białko w postaci peptydów. Mają one do 50 aminokwasów w łańcuchu, dobrze się trawią w jelicie cienkim i w związku z tym efekt biologiczny wynikający z ich podawania będzie większy. Preparaty oligopeptydowe są najpowszechniejsze w użyciu.
Najczęściej źródłem białka w dietach przemysłowych są białka kazeiny lub serwatki. Pojawiają się również preparaty gdzie białko jest pochodzenia roślinnego. Jest to białko łatwo przyswajalne, nie powodujące objawów nietolerancji, możliwe do stosowania również przez wegetarian i wegan.
