Nie ma jednorodnej grupy „ryzyka”, u której częściej występuje AIDS – może ono dotyczyć każdej osoby u której rozpoznanie jest późne; chorują zarówno kobiety jak mężczyźni ze wszystkich grup społecznych i zawodowych.
Panie Profesorze, czym jest AIDS? Co jest przyczyną choroby i jakie są jej objawy?
AIDS (acquired immunodeficiency syndrome) jest zespołem nabytego niedoboru odporności w przebiegu zakażenia ludzkim wirusem nabytego niedoboru odporności (HIV). HIV jest wirusem zakażającym między innymi limfocyty pomocnicze oraz inne komórki układu immunologicznego, co powoduje ich stopniowe niszczenie a którego konsekwencją jest postępujący niedobór odporności. Po wczesnym okresie ostrej infekcji przebiegającej jako zakażenie grypopodobne następuje bezobjawowy lub skąpo-objawowy okres zakażenia, w trakcie którego powoli dochodzi do destrukcji immunologicznej. W kolejnych miesiącach i latach trwania zakażenia obserwujemy stopniowe pogarszanie funkcji immunologicznej, czego wyrazem może być pojawienie się nawracających zakażeń, a ostatnim, najbardziej klinicznie zaawansowanym i śmiertelnym stadium choroby jest właśnie AIDS – w tym okresie układ immunologiczny jest zniszczony prawie całkowicie, a osoba chora rozwija szereg infekcji oportunistycznych (czyli takich, które nie występują u ludzi ze zdrową funkcją układu immunologicznego). Przykładem chorób wskazujących na AIDS mogą być głębokie grzybice, toksoplazmoza mózgowia, cytomegalia oczna, gruźlica pozapłucna i mykobakteriozy; pojawiają się również nowotwory czy zespół wyniszczenia. Do rozwoju AIDS dochodzi po 3-10 latach trwania nieleczonego zakażenia. Osoba zakażona HIV, zdiagnozowana w stadium AIDS będzie wymagała nie tylko leczenia przeciwwirusowego HIV, ale również terapii infekcji chorób związanych z niedoborem odporności – takie leczenie jest zazwyczaj długotrwałe, trudne i nie zawsze kończy się sukcesem terapeutycznym.
Jak wyglądają statystyki odnośnie zachorowań i umieralności na AIDS w Polsce? Kto choruje najczęściej?
W odpowiedzi na to pytanie chciałbym podeprzeć się statystykami Narodowego Instytutu Zdrowia – PZH: Zachorowania na HIV i AIDS w Polsce ogółem: dane od początku epidemii (1985 r.) do 31 maja 2018 roku: 23 153 zakażonych, z czego 3 612 zachorowań na AIDS a 1 398 chorych zmarło. Należy zauważyć, że dane na temat liczby osób zakażonych w Polsce moją być istotnie niekompletne – szacunki wskazują, że między 20-40% osób zakażonych HIV nie wie o swoim zakażeniu, a co za tym idzie nie jest leczona a zakażenie może postępować do AIDS. Zapadalność na AIDS jest największa właśnie w grupie osób z opóźnioną diagnozą, nietestowanych odpowiednio wcześnie w kierunku zakażenia HIV. Trzeba zwrócić uwagę, że prawdopodobieństwo wczesnej diagnozy obniża się wraz z wiekiem – osoby starsze zazwyczaj są testowane rzadziej i w późnych stadiach infekcji.
Na czym polega leczenie choroby? Czy jest ono uciążliwe dla Pacjenta?
Nowoczesne leczenie zakażenia HIV uległo istotnemu uproszczeniu. Aktualnie standardem pozostaje podawanie terapii trójlekowej (trzech preparatów hamujących namnażanie wirusa), w niektórych przypadkach dwóch takich substancji. Leki te coraz częściej są złożone w jednej tabletce przyjmowanej raz dziennie; leczenie jest dobierane indywidualnie, na podstawie charakterystyki wirusa (jego oporności na leki), obciążeń medycznych pacjenta, charakteru przyjmowanych innych leków. Leczenie jest więc coraz prostsze, ale wymaga indywidualizacji i precyzyjnej wiedzy specjalistycznej – tak, by mogło być prowadzone bezpiecznie przez wiele lat. Osoba żyjąca z HIV, zdiagnozowana we wczesnych etapach zakażenia i leczona nowoczesnymi preparatami nigdy nie rozwinie AIDS, a jej oczekiwany czas życia będzie podobny do populacji osób niezakażonych – mówimy więc często o 30-50 latach przyjmowania leków przeciwwirusowych.
Czy polscy pacjenci mają dostęp do innowacyjnych terapii?
Do tej pory w Polsce pacjenci mieli pełny dostęp do nowoczesnych terapii antyretrowirusowych, co przełożyło się na ich sukces w kraju. Jako jeden z niewielu krajów na świecie i w Europie, ponad 90% osób zakażonych HIV, które pozostają w opiece i regularnie przyjmują leki ma niewykrywalny poziom wirusa we krwi. Oznacza to, że tak długo jak przyjmowane są leki, postęp zakażenia został zahamowany, a zakaźność (możliwość przeniesienia wirusa na inne osoby) jest praktycznie zerowa. Oczekujemy, że dostęp do coraz nowocześniejszych i bezpieczniejszych terapii pozostanie zachowany – bo jak zauważyłem powyżej musimy myśleć o wieloletniej terapii, a powikłania terapii są obserwowane często po kilku latach.
Jakie są obecnie główne problemy i wyzwania, z którymi Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS musi się mierzyć?
Problemami i wyzwaniami, z którymi w ostatnich miesiącach mierzyło się Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS, jest niepewność dotycząca dalszych zasad funkcjonowania terapii anty-HIV w Polsce. Jako Towarzystwo dążymy do tego, by długotrwała opieka nad osobami żyjącymi z HIV/AIDS była skuteczna, bezpieczna i nowoczesna, co odzwierciedlają nasze wytyczne opisujące opiekę i zasady terapii HIV/AIDS. Istotnym elementem pozostaje działalność naukowa, tak by rekomendacje były poparte zasadami dobrej praktyki klinicznej i laboratoryjnej. Wreszcie, Towarzystwo aktywnie angażuje się w programy profilaktyczne – zarówno promujące wczesne wykrywanie zakażenia jak i działania zabezpieczające, takie jak profilaktyka przedekspozycyjna HIV.
